Strona główna > Herb Dąbrowa > Biblioteka Kórnicka

Opisanie herbu

W polu błękitnym podkowa biała polerowana, krzyż na niej złocisty, a drugie takież dwa po końcach, barkiem do góry podniesiona stoi, końcami na dół. W hełmie skrzydło sępie, a przez nie strzała, z dołu ku górze przelatująca.

Kasper Niesiecki, Herbarz, III, 282

Legenda herbowa

Zapadł gromadno nieprzyjaciel w kraje polskie i zwykłą dzikością pustoszył. Na odparcie gwałtu nagłego zebrało się prędko kilka powiatów szlachty i rycerstwa polskiego, przecież w nierównej sile i liczbie stanęli, wódz ich chcąc szczupłość ludzi swoich ukryć, przy dąbrowie czy gaju wojsko uszykowawszy czekał na sposobną do bitwy okazją. Zwłokę tę bojaźnią ochrzcił nieprzyjaciel i wyrzucał z natrząsaniem. Pobożanin [rycerz h. Pobóg] jeden z mężnych ludzi, nie mogąc tej hańby wytrzymać, wzwarłszy konia sam tak na adwersarza silno uderzył, że łamiąc szyki i przebijając się przez hufy, siła trupem położył. Widząc to drudzy skoczyli mu na posiłek i za powodującem sercem i szczęściem nieprzyjaciela rozgromili. Na pamiątkę tedy tej odwagi, a podobno że się przez dwa hufce nieprzyjaciół Krzyża św. przebił, dwa krzyże do dawnego ojczystego klejnotu przybrał.

Kasper Niesiecki, Herbarz, III, 282 - 283

Herbowni

BUDZYŃSKI  *  CHOCIWSKI  *  CIECHANOWIECKI  * DĄBROWSKI *  GARLIŃSKI  *  GŁODOWSKI  *  JABŁOŃSKI  *  JAKIMOWICZ  *  JANUSZEWSKI  *  JARZĘBIŃSKI  *  KARAŚ  *  KARNIEWSKI  *  KISZKA  *  KOC  *  KOSTKA  *  LASKOWSKI  *  LAUXMIN  *  ŁOŚ  *  MŁODZIANOWSKI  *  MORAWSKI  *  NAPIERSKI  *  PŁODOWNICKI  *  PORZECKI  *  ROSTKOWSKI  *  SECYMIŃSKI  *  SIERZPUTOWSKI  *  ZGIERSKI

Kuropatnicki i inni następującym także familiom herb ten przypisują:

BOGUTA  *  DĄBROWA  *  ŁEPKOWSKI  *  MIKOSZEWSKI  *  PODOLEC  *  SIEMIEŃSKI  *  SMOLECHOWSKI  *  TALKO  *  WDZIENK [WDZIĘK]  *  ŻEŁKOWSKI

Kasper Niesiecki, Herbarz, III, 285

Z kompendiów heraldycznych

Zamilczeć trudno, co od kilku wieków w metrykach, w kronikach, w grodach i w postronnych, nie tylko Koronie Polskiej słynie i piórem historykowie określili, ale i same privilegia jaśnie pokazują, na jaką sławę ten cny dom Kostków z dawna zarabiał i zarabiać nie przestawa nie tylko w ojczyźnie...

Masz czytelniku łaskawy wojewodę mazowieckiego, hetmana książąt dawniejszych. A późniejszych w Prusiech: wojewodę chełmińskiego jednego, wojewodę malborskiego jednego, wojewodów pomorskich dwóch, wojewodę sędomirskiego jednego, wojewodów dwóch brzeskich, kasztelanów chełmińskich trzech, kasztelanów Albińskich dwóch, kasztelanem gdańskim jeden, podkomorzych chełmińskich dwaj, malborskim podkomorzym jeden, chorążym malborskim jeden, chorążym ciechanowskim dwaj, biskupami chełmińskimi dwaj, z których jeden kilka dwadzieścia lat był na biskupstwie, drugi nominatus i postolatus. Starostów dwóch malborskich, starostów puckich dwaj, golubskich, kościerzyńskich, tczewskich, lipińskich starostów pięć abo sześć różnych było z domu Kostków. Jeden infułat opatem pelplińskim, jeden także opatem oliwskim. Kanoników warmińskich, chełmińskich nie wspominam.

Jan Karol Dachowski, Herbarz, rkps BK 474, k. 32-33

Ò Ï

Najznaczniej od czasów dawnych wspominają różne skrypta dom Rostkowskich, możny w Mazowieckim Księstwie, z którego wiele mężów zasłużonych Rzeczypospolitej bywało i senatorów możnych... Za pamięci ludzkiej był Jan Kostka z Rostkowa wojewodą chełmińskim, mąż zasłużony Rzeczypospolitej i senator dobry, którego potem syn Jan był wojewodą sędomierskim, malborskim, kościerzyńskim starostą i podskarbim pruskim. Miał dwie żenie: naprzód Przerębską Jadwigę z domu Nowina, z którą zostawił dwu synów. Starszy był pojął Pilecką, starosty rodelskiego córkę, wszakoż nie uznawszy pociechy małżeńskiej umarł; był mąż uczony, w postronnych krainach naukami się bawił. Drugi syn tego wojewody natenczas był bez żony, który sprawami rycerskimi doszedł przodków swoich. Tenże wojewoda dla wielkiej stateczności w sprawach, także i godności, w interregna był kandydatem regni. Tenże wojewoda miał potem za sobą Odrowążównę ze Sprowy, która pierwej była za Tarnowskim Janem Chrzysztofem, kasztelanem wojnickim, z którą zostawił dwie córce, na które wszystko jarosławskie imienie przypadło; umarł w roku 1581. Chrzysztof, brat tegoż wojewody, był wojewodą pomorskim, golubskim etc. starostą, którego synowie i córki zostały; ci się pisali i piszą na Sztymberku z Rostkowa...

Ò Ï

Dom Łosiów starodawny i znaczny na Mazowszu i na dobrzyńskiej ziemi. Był Stanisław kasztelanem rypińskim wieku mego.

Dom Zgierskich w Mazowszu starodawny i znaczny, z których idą Kiszkowie, w Litwie dom możny.

Dom Karniewskich starodawny, z których jeden w przemyskiej ziemi miał majętność.

Januszewscy w Prusiech dom starodawny.

Secymińscy w Prusiech dom starodawny od Starogarda.

Morawscy w ciechanowskim powiecie.

Budzyńscy w makowskim powiecie dom rozrodzony.

Dąbrowscy tamże dom rozrodzony...

Napierscy w Mazowszu; opowieda epitafium Jana w Pułtusku poddziekanim, umarł w roku 1572.

Inszych domów wiele w różnych województwach, o których dostatecznie wiedzieć nie mogę.

Bartosz Paprocki, Herby, 414 - 416

Ò Ï

Dąbrowa... Tego klejnotu różne domy zacne w Wielkim Księstwie Litewskim zażywają:

Ciechanowieccy w województwach osobliwie mścisławskim, witebskim. Nikodem Jan Ciechanowiecki, podstoli Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta miński, roku 1541 był posłem do Moskwy. Andrzej Ciechanowiecki, którego wspominają dzieje 1590. Jan Ciechanowiecki, sędzia ziemski orszański 1634. Krzysztof Ciechanowiecki, podstoli mścisławski, potem starosta i wojewoda mścisławski. Synowie jego: Mikołaj Ciechanowiecki, wojewoda mścisławski. Samuel Ciechanowiecki, starosta mścisławski, podwojewodzi smoleński; gdy mu małżonkę wzięła na Bychowie Moskwa, on się też przeniósł do Moskwy...

Jakimowicze w wołkowyskim powiecie. Bazyli Jakimowicz, łowczy wołkowyski. Jan Jakimowicz, podsędek wołkowyski. Syn jego Jan Jakimowicz, z którego urodzony Mateusz, pleban gnieźnieński.

Karasiowie w województwie trockim i nowogrodzkim. Aleksander Karaś roku 1632. Mikołaj Karaś roku 1642.

Kiszków dom możny i zacny, któremu dał początek szlachcic polski Zgierski herbu Dąbrowa. Ten będąc w Wielkim Księstwie Litewskim na dworze Jana Białego hetmana, Kiszką od samego pana i współdworzan przezwany, wziął w małżeństwo córkę pana swego, dziedziczkę dóbr wszystkich. Stanisław Kiszka roku 1442 hetmanem będąc, 15 tysięcy Moskwy poraził. Stanisław, drugi Kiszka, był marszałkiem nadwornym Wielkiego Księstwa Litewskiego i starostą lidzkim, potem hetmanem polnym i wojewodą smoleńskim. 1496 za Aleksandra Wołochy poraził, 1497 był posłem do Moskwy, 1499 wzięty nad Wiedruszą z inszymi pany do Moskwy, oswobodzony wkrótce z więzienia, 1502 Moskwę od Smoleńska odbił, 1503 pomógł swoją osobą i własnym ludem księciu Siemionowi Słuckiemu Tatary gromić. 1505 mocno stanął przeciw Aleksandrowi królowi, broniąc praw i wolności... Piotr Kiszka, brat rodzony Stanisława, wojewoda połocki, starosta drohicki, szczęśliwie 1521 i 1526 roku poselstwo do Moskwy odprawowoał. Synowie jego: Stanisław i Mikołaj...

Lauksminowie w Księstwie Żmudzkim. Andrzej Lauksmin czasów króla [Zygmunta] Augusta. Jerzy Andrzejewicz Lauksmin, komornik żmudzki, służył za Stefana króla pod Połockiem. Synowie jego: Jan Lauksmin na żołnierskiej pod Smoleńskiem za Zygmunta III od Moskwy poległ. Mikołaj Lauksmin służył z Chodkiewiczem, był w potrzebie pod Kircholmem. Zygmunt Lauksmin in Societatis Jesu kapłan wiele zacny, świętej teologii doktor, w łacińskim i greckim języku wielce biegły...

Młodzianowscy z ciechanowieckiej ziemi do Wielkiego Księstwa Litewskiego przenieśli się z tymże klejnotem. Wojciech Młodzianowski i synowie jego Stefan pierwsi do Litwy przyszli. Synowie Wojciecha: Wacław Młodzianowski Societatis Jesu wracając się z Rzymu po skończonej tam teologiej z wielkim dowcipu zaleceniem, w drodze umarł. Aleksander i Felicjan... ludzie zacni. Andrzej Młodzianowski Societatis Jesu kapłan. Stefan też Młodzianowski, brat ich stryjeczny, zostawił syna Stefana.

Talkowie Porzeccy w nowogrodzkim województwie tegoż herbu używają...

Wojciech Wijuk Kojałowicz, Herbarz, 36 - 38

Z wywodu szlachectwa

Rawa, 21 III 1451.

Pod przewodem najjaśniejszego pana, księcia Władysława, zasiadającego z panami dygnitarzami swego majestatu, Jan z Chociwia pisarz stanął przeciw Piotrowi ze Świdna, jako sam Piotr, będąc podsędkiem i starostą rawskim, jemu Janowi pisarzowi zarzucił niesławę, twierdząc, że ów nie jest tak dobrym szlachcicem ani jemu podobnym. Na to twierdzenie sam Piotr rzekł tymi słowy, że gdy przed nim jako podsędkiem i starostą niejaki Samson i Poradowski, wiodący spór z owym pisarzem, powiedzieli jemu te słowa i odkąd powiedzieli jemu te słowa przede mną i ja z ich przekonania i teraz uważam go za takiego. Gdzie pan książę z panami orzekł, że Jan winien się oczyścić sześcioma świadkami, dwoma mianowicie ze swego klejnotu i czterema z innych dwu dalszych klejnotów. Którzy świadkowie klejnotami będą winni przysięgać jak [brzmi] rota: „Yako Jan Szchoczywya yest nasz brath yednego sczytu i yednego zawolanya sznamy”. Inni świadkowie: „Yako tho dobrze wyemi essze Jan Szchoczywya yest zawolanya y szczytu Dąbrowa”. Które oczyszczenie Jan winien uczynić w terminie 18 tygodni, gdziekolwiek jemu będzie się podobało na dworze tegoż pana księcia Władysława. A gdy się oczyści, co sprawiedliwość nakaże, Piotr ze Świdna temu Janowi będzie winien uiścić, według porządku i zwyczaju od dawna zachowywanego.

Władysław Semkowicz, Wywody szlachectwa, 34-35

Wiersze na herb i rodowców

Początek

Tenże co i Jastrzebia, początek Dabowy,

Prócz że krzyż na wierzch wsadza ze środka podkowy,

Potym przy obu hakach, które z boku wiszą,

Małe ale skuteczne dwa krzyżyki wiszą.

Siła jest w herbach podków, niechaj każdy to wie,

Wszytkie z krzyżem, a każdy inaczej się zowie.

Lubicz, Łada, Jastrzębiec, Białynia z Niezgodą,

Wszytkie z jednego źródła swój początek wiodą.

Pobóg, Tępa Podkowa, Zagłoba z Dołęgą.

I Puchała, Dabowa, łazanki się lęgą,

O których że już na swych miejscach dosyć było,

Tegoż pisać i czytać kilkakroć niemiło.

Wacław Potocki, Poczet herbów, 272

Nagrobek J.PP. Dąmbrowskim

herbu Dąbrowa

wraz zmarłym

W tym grobie wraz zaległy, wraz dwie zmarłe głowy

Stary ociec i z synem Dąmbrowscy z Dąbrowy

Zrównałaś obu śmierci wraz im dawszy mary,

Wraz kosisz kwiat rozkwitły, wraz i dąb starzały.

Kto idziesz mimo ten grób, rzecz pobożnym czynem:

Matko ziemio, bądź lekka wraz ojcu i z synem.

Wespazjan Kochowski, Epigrammata, 84-85

Do Piotra Kostki,

późniejszego biskupa chełmińskiego

Racz, dopóki infuła jeszcze cię nie stroi,

Piotrze wymowny zniżyć się do Muzy mojej.

Nie, by stąd tobie, ale innym rosła chwała,

Choć pijana miłością Talia ma zuchwała

Chełpi się, przekonana zbyt, że zdolna będzie

Pomieścić zasłużonych mężów w bogów rzędzie.

Czy że Praksytel posąg Jowiszowy stworzył,

Przez to sławę Jowisza w niebiosach pomnożył?

Czy też że ojca bogów śmiał wyrazić lice,

Praksyteles zasłynął po ziemi granice?

Jan Kochanowski, Foricoenia, 109

Epitafium herbownemu

Wara, szatanie, i sam nabierzesz się strachu,

Bo na ostro kowanem szlachcic ten wałachu,

Do nieba, każdy ufnal zaznaczywszy krzyżem,

Żebyś mu nie przeszkadzał, krokiem śpieszy chyżem.

Już wygrał, już dopędził szczęśliwego metu,

Cnotliwie żyjąc w wierze prawdziwej, niechże tu

W pokoju po długim spoczywa zawodzie,

Aż weźmie, o którą biegł, koronę w nagrodzie.

Wacław Potocki, Poczet herbów, 274

Na herb Dąbrowa

Twoja liczba znamieniem jest doskonałości,

A prześpiecznej obrazem podkowa stałości.

Mniemam, komu trzy krzyże przy podkowie dano,

Miłość, wiarę, nadzieję stałą w nim widziano.

Ta w kościele, ta w radzie, w boju ta świeciła;

Szczęśliwy, w kim znać jednę: cóż, w którym ta siła!

Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje, 49

Do wdowy szczodrej

Słusznie ta wdowa herbem pisze się Dabową,

Gdyż ją tak po łacinie i studenci zowią.

Każdy ma, kto jej prosi, nikogo nie wstyda,

Wprzód obieca, a potem obiecawszy i da.

Wacław Potocki, Objemek od herbów.

rkps BK 495 k. 110v

Nagrobek Pannie Zofiej Kostczance

wojewodziance sędomierskiej

Panieństwa kwiatek tu leży schowany,

Twą, skwapna śmierci, ręką rozerwany.

Wżdy twój jad próżny: bo ten kwiat ku wiosnie

Onej ostatniej i wiecznej wyrośnie,

Wonie lilijej pełen i czystości,

I kwitnąć będzie prócz strachu zwiędłości,

Ozdobą onym, co na barankową

Chwałę pieśń krzyczą, własną, czystą, nową,

Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje, 49

Ò Ï

Silva rerum

O wielmożnych Kostkach h. Dąbrowa

Rostkowskim Kostkom zwyczajnie ulubiona zawsze prostota i szczerość, którzy będąc wspaniałych animuszów, artes subdolas rozumieli być ignobiles, nie generosas: za lisią sztukę, nieszlachecką, niemęska, wykręty i frantostwa mieli. Bogiem, cnotą, szczerością postępowali. A lubo dowcipów pięknych, rozsądku mądrego wysoce passim bywali ... przecież kochali prostotę staropolską, która bez wątpienia stać może z wyśmienitą mądrością i dowcipem ... Boć co innego prostota, co innego prostactwo nikczemne, jakie w nieukach ... Tej świętej prostoty wolno czytać przykłady w błogosławionego kasztelanica zakrocimskigo, a potem jezuity, Stanisława Kostki żywocie. Który choćże był rozsądku nad lata przezornego, rozumu i dowcipu obrotnego, natury czerstwej, przecież simplicitate summa, jako Sacchinus mówi, sprawy wszystkie odprawował i tym je chwalebniejsze czynił.

Andrzej Duryewski, Pamiątka ... domu ... Kostków, 19-20

O akcie weselnym Zofii Kostczanki, córki Krzysztofa wojewody pomorskiego

Tę Zofię wydał za Stefana Batorego, hrabię de Somlio z tejże familiej, z której król Stefan. Brat to był stryjeczny kardynała Batorego, biskupa warmińskiego, synowca rodzonego tegoż walecznego króla. Wspomina go Piasecki pod rokiem 1599. Odprawiony ten akt weselny w r. 1598 wielkim splendorem na zamku malborskim, przy gromadnej frekwencyjej zacnych ludzi, tak naszych jako i cudzoziemskich panów, a między nimi Zygmunta Batorego, książęcia siedmigrodzkiego, którego z innymi Batorymi imieniem Kostków, jako powinowaty, przyjmował książę Radziwiłł Mikołaj Krzysztof, na ten czas wojewoda trocki. Przez dni ośm kontynuowana ta akcja weselna, pod którą na kilka tysięcy ludzi, prócz koni, swych kosztunkiem podejmowali Kostkowie.

Andrzej Duryewski, Pamiątka ... domu ... Kostków, 54

Ò Ï

Anegdoty o Kostkach

Ujrzawszy Władysław IV, król polski, jegomości pana Kostkę urodziwego rzekł, że niejedna pani opuściłaby najwyborniejszą sztukę dla tej kostki.

¬

Pan Zygmunt Grudziński, wojewoda kaliski, dał 300 000 na Wieluń panom Kostkom 1640 i gdy mu nie dostawało kilkudziesiąt tysięcy, musiał się przydłużyć na nie, mówiąc, że się z młodu nie dłużył ani na chleb, ani na karty, a teraz w starości musi się dłużyć na Kostki.

Koligat imć pana Kiszki

Podupadły szlachcic, gdy po proszaninie chodził, nazwiskiem Rzuk, przyszedł do pana Kiszki prosząc o jakie wspomożenie, czyniąc się przez sług jego koligatem bliskim.

A gdy go pan zawołał, pytał się, jakim by mu był koligatem. On odpowiedział, że bardzo bliskim, bo w trzecim pokoleniu, wywodząc, że: „Ja jestem Rzuk, a żuk w gumnie, a gumno w Kiszce”. – „To tylko w trzecim stopniu od siebie jesteśmy w koligacji”.

Dawna facecja polska, 250, 274, 337

Z rękopisu sekretarza królewskiego

Z Krakowa dnia 18 Junii roku 1651

W Nowym Targu zjawił się Kostka jakiś, który od 6 niedziel praktykuje góralów i chłopów wszystkich, chcąc ich zebrać kilka tysięcy. Pociągnął do siebie Goławskiego (z dawna małocnockiego). Udawał się zrazu, iż ma uniwersał JKMci i list przepowiedny, zaciągnąć góralów tu w górach, co będzie mógł, dla obrony przejścia Rakoczemu do Krakowa. Zmyślił sobie ten list, któremu łatwie uwierzył podstarości tameczny, bo i do zamku czorsztyńskiego zaraz się rzucił i osadził go, nie zastawszy tam jednego Żyda a jednego hajduka. Zmamił sztucznie podstarościego, mieszczan i wielu tam inszych tym swoim zaciągiem. Kiedy tak już swobodnie tam postępował sobie, pijany będąc konfidentowi swemu powierzył listów różnych, między którymi znalazł się uniwersał Chmielnickiego, wydany do wszystkich poddanych Korony Polskiej (o czym daje świadectwo ksiądz pleban szaflarski i pod przysięgą zeznawa, że go czytał, jak nam o tym pisano), w takowe słowa: „Bohdan Chmielnicki wiadomo czynię wszystkim poddanym Korony Polskiej, iż za szczęściem i błogosławieństwem od Pana Boga nam danym, pod moc i władzę naszą pobiwszy państwa tejże Korony Polskiej, uwolnić was wszystkich obiecuję od ciężarów i robocizny. Będziecie tylko na samych czynszach, we wszystkich wolnościach, tak jak ślachta byli; tylko żebyście nam wiary, tak jak ruscy nasi poddani dotrzymali; panów swoich żebyście opuszczali, przeciwko nim powstawali i do nas się jako w największych kupach gromadzili”.

Kiedy nam tak dają znać o tym Kostce, ześliśmy się do jegomości księdza biskupa krakowskiego i uczyniliśmy consilium, co by czynić. Uradzono, aby fortelu zażyć i w dobry sposób zabawić się z tym Kostką, i wziąć go; a jeśli to nie ujdzie, musi który z nas odważyć się i porwać go, póki się lepiej nie zmocni.

Andrzej Grabowski, Ojczyste wspominki, I, 85-86

 Ë :

Układ opracował Jerzy Wisłocki. Wyboru tekstów dokonali: Ryszard Marciniak, Stanisław Potocki, Jerzy Wisłocki. Rysunki herbów wykonał Jiri Nećas. Opracował graficznie Lucjan Piąty.

Herbarz ukazuje się staraniem Biblioteki Kórnickiej PAN, 62-035 Kórnik i Wydawnictwa Ossolineum we Wrocławiu. Skład tekstu przygotowała Wrocławska Drukarnia Naukowa. Wydrukowała Kaliska Drukarnia Akcydensowa na papierze specjalnym z Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie. Dochód przeznaczony na konserwację zamku. Cena zł 150.- J-4.

ISBN 83-04-02231-1

Powrót